چند شعر از بهروز عسگر زاده

پيشكش به همه­ ی رنجكشانی كه می ­انديشند و انديشمندانی كه رنج می­ كشند.

“ ملكوسان ” *

زمستانی كــه در آنيـــم سرمــا كـرده غوغایی     

ربوده گـویِ سبقت را ز ملـكــــــوسانِ رويایی

شبی خونريزِ رازآلوده را مانــد كه انـــدر پی     

تو پنداری ندارد سویِ خورشيدی و فـــردایی

زمان ماندن بياغازيده وَز رفـتن بياسوده ­ست     

زمستان نيــز گـویی پيشه بنـموده ­ست پايایی

چـــنان بفشرده دستان پلــيــد شب گلـوها را     

نيايـــد از گلــــــــوها هـــيچ فريادی و آوایی

چه بيدادانِ پُرتـزوير پشتِ پرده­ ی زهـدنـــد 

چــه پُرغـَنجان دُشچهــره بَرَنده در فريبایی!

بهـاران گاه­ گاهی رخ نمايــد از پسِ پـــرده     

چنان گمبوده­ یِ شرمين رسد گاهی به پيدایی

شگفتی بين هزار آبستنی ديــديـــم بی­ زايش

تو پنداری ندارد دهــــــــــــر اندر ياد زايایی

هزاران تخم افشانديم و افشاندند پيش از ما

چه سر برمی ­زند آخر ز سنگستان خارایی؟

گريزد بی­ گمان شب از درخش صـبح رخشنده       

نباشد بهره­ یِ شب جز ز بـدنامی و رسوایی

هم اكنون من دريغاگـویِ عمر رفته ­ام از آن       

كه راهش پی ­سِپَر شد در سياهی با شكيبایی

عـذابی جانگزاتـر نيست از اين: زندگی اندر 

شبی تاريكِ قيـراندودْ بی آذيــــــنِ رخشایی.      

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

     ملكوسان  malkôsân [= مركوسان markôsân ] كه به ­صورت مركوس و ملكوس نيز آمده، نام سرما و برف و باران سنگينی است كه خبر آن را اهورامزدا از پيش به جمشيد داد و از جمشيد خواست تا برای در امان ماندن مردمان و جانوران ديگر و گياهان “ور”ی بسازد (كه سپس “ورجمكرت” ناميده شد) و درآن كامل ترين گونه ­های انسان و ديگر جانوران و گياهان را پناه دهد. بر اساس روايات، اين سرما و برف و باران سنگين پس از هزاره­ ی هوشيدر به مدت سه سال پیاپی خواهد آمد كه “ملكوسان = مركوسان” نام دارد. واژه ­ی اوستایی مهركوشَmahrkûša  (كه از  mahrka = مرگ مشتق است) را همان ملكوس يا ملكوسان پهلوی دانسته­ اند. ملكوس را نام ديوی (= ملكوس ديو) نيز دانسته ­اند كه  “ملكوسان” را خواهد آورد.

پیشکش به بزرگ مرد گرامی، عبدالرحیم ابراهیمی بی بالانی

” لوآسان “ ⁽¹⁾

خُرابات را در چو بستند بر شهریاران

به افسون گرازان به دشت آمدند از گُماران ⁽²⁾

نه باریک ­بین، کور شد باغبان گلستان

از این گشته پرپر گلان، سوگوارن هَزاران

به یغما بر این بومْ یأجوج و مأجوج تازان

کجا سبز مانَد زمین از پیِ این سواران؟

اگر شیشه­ سان است جانت گزیرت نباشد

کجا شیشه­ جانان رهند از تکِ سنگباران؟ …

چه رنجی از این جانگزاتر به چشمت ببینی

که افتاده میهن به دستان دشمن ­تباران؟

دل آلاله­ یِ دیلمانی ⁽³⁾ و رخ چون لیارو ⁽⁴⁾

برآ مهرِ شادی سیه غم ز بومم بتاران

بگفتا دلیری که بر دار می­ شد، به افسوس

به سامان شیران لوآسان چرا کامکاران؟!

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

1)      لوآسانlu(o)âsân  : روباهان، فریبکاران، مکاران؛ جمعِ lu(o)âs : روباه، فریبکار، مکار.

2)      گماران (= گوماران) go(u)mârân : بیشه ­ها، جمعِ گمار (= گومار) go(u)mâr: بیشه. در دیلمی لوم lô(ó)m ، بورلوم burlô(ó)m ، در تنکابن لم lam به همین معنی است.

3)      آلاله­ ی دیلمانی = آلاله­ ی رودباری : گیاهی است خودرو با نام علمی Ranunculus brutius .

4)      لیارو lǝ(i)yârû [= لئرو، لیرو lê(ey)rû] (به زبان دیلمی): از گیاهان خودروی است با قبه ­ی گرد سفید یا سرخ به اندازه ­ی فندق، که بر گِرد آن قبه، دایره ­ی زردرنگی است. این گیاه در کوهستان­ های بی­ جنگل – که در دیلمی به آن: خاس xâs ، یا خاسه کو xâs(ss)ǝ-kû(u) می ­گویند – می­ روید. در منابع گوناگون امارنطن (Amarante, Amaranthus)، اماریطن، اماریقون، ابزارالعذارا، بابونه ­ی سفید… نامیده شده است. (← تحفه ­ی حکیم مؤمن، مخزن ­الادویه، مفردات ابن بیطار).

خشمِ مقدّس

باز زمستان نرفــــت از درِ بستان برون

باز برآن خیمه زد با ستمــــی بس فزون

رفت گمـــــان دسترس گشته بهاران ولی

بوی بهار آمــــــــــد از پشت جبال قرون

برسر هر رستنی چنــــــــبره سرما زده

سرنکشد از زمیـــــــن هیچ گیاهی کنون

رنج روانسوز پُر، باد به مشتیم و بس

چرخ رود قهقــــرا، بخت زمان واژگون

وعده­ ی تاریک، کی میوه ­ی وصل آورد

چشم به آن دوخــــته خویش نموده زبون

خار خلنــــــــده به پا، بخت سزنده رمان

کلبه­ ی غم جایگه، غسل کند دل به خون  

زخم ستم خونچکان چیره زمستان و شب

خشم مقدس کجاست تا کندش سرنگون؟

 

 

 

                           خداگونه       

                          

زندگی مَشت ز بيـــم است و شگفتی و گمان                  چه گريزی؟ به كجـا؟ زين همه رستن نتوان

زور خونريـــــــــز زده خنـده به افسانه ­سرا                   تاخته جهل فسونگر ز كــــــران تا به كران

زندگی تند گذر، جانگــَـــــــز و دشوار بُـوَد                    بهره­ات تيغ زمين باشد و هم تيــــــر زمان

ژرف­ بينی نكند چاره غــــــــــــــــم تنهایی                    وين روانسوز كشد مـــرد و زن عاشق ­جان

دل به پنـــــــــــدار سپرديم و به هنگام نبود                   كاروان خــــون به لب آورد ازآن اشك فشان

آه را نيز كنون نيمه كشند اين مــــــــــــردم                   رازناك است شب تيـــــــــره و مردم مويان

اترت ⁽¹⁾ از دخمه درآيد نتــــوان چاره نمود                   خلجانی كه ز اندوه فــــــــــــتد در رگ جان

چابك انديش ­تـــــــــر از تو نتواند كه گشود                    گـرهی را كه زند فقــــــــــر سرِ تارِ روان

روزگاری است روانسوز و پُر از دلهره، ترس                      بهره ­منــدان خِـرَد خود به تنش­ ها سوزان

زهر يأست نكشد گر، جگــــــرت سوزاند                      جز به اميد دراين پهنه­ ی جَل ⁽²⁾ ناو مران

گرچه زررشته­ ی اميد مرا چون كفن است                     نيمِ دل خون بود و نيمِ دگـــــــــر نورنشان

اسب تاريخ كه آهسته چو رابی⁽³⁾ می­ رفت                    سر كشيده­ ست، پسِ پا شده ⁽⁴⁾ تندانه دوان!

تكيه ­گاهی كه بود چاره­ ی ناخــــــويشتنی                     نه گريز است و نه مستی، نه بود فرّ ِ كيان

نه ابَرمرد  بود چاره گـــــــــــر مشكل ما                      چاره آن است خـداگــــــونـه شوند آدميان!

نيمرنگ است هــر آن نغمه كه آغازيديم                       آيد از پی به يقيــن سمفــونی رنجبــــــران

آدمی برگ اسيـــــری نـَبــــُوَد در كفِ باد                      كه بر افلاك تـوان شد به ملك طعنه زنان!

هرزه­ گردی مكــن ای دوست بیا همرهِ ما                         قــدرت متـــحــد آدميـــــان جاويــــــــدان!

………………………………………………………………………………………………………………………………………

1) اترت atrat : در اوستا ثريتَ Thrita پدر كرشاسب و اوروخش؛ نام كسی است كه بر اساس آنچه در اوستا آمده نخستين پزشك و درمان ­بخش نوع بشر است يا ” نخستين مردی است كه ناخوشی را بازداشت ” (← يسنا 9: 10 ، ونديداد 20: 1و2 ، يشت 1: 198و199 ، و ← بندهشن 31: 26 و27). در ادبيات فارسی ” اترط” نيز نوشته­اند.

2) جل jal  (گيلكی) [= جلفjalf  = جولفjulf  =…]: ژرف، آب پرعمق؛ در برخی از تركيبات و جملات از آن “شنا” و “آب”هم اراده می­شود.

3) راب râb [= راپ râp = رئب ra:b = رب råb = رياب، رياپ ri(ə)yâ(á)b(p) =…]: راب، ليسك، حلزون.

4) پسِ پا شده : پس پسكی رفته، به قهقرا رفته؛ پسِ پا شدن : به قهقرا رفتن، پس پسكی رفتن.

دوران هول انگیز

ستمگر مرگ بر تو گر مسلمان يا كه ترسایی

ستمكش يار مایی گر برهمن يا مسيحایی

دريغ از آن­ كه نشنيديم گفتِ پير گيلانی

“كجا زحمتكشان را غم خورَد رندِ تن­ آسایی؟”

به زخم خونچكان ما پياپی مشك افشانند

همان ياران ديروزی و بَل ياران فردایی!

مشو از يوغ شُل شادان كه زخمِ گُرده افزايد

چنان يوغی كه لس⁽¹⁾ بندند بر كوهان ورزایی!

كشد جایی پلنگی لير⁽²⁾ و ديگرجای غرّد شير

چه می ­كوشند تا كس نشنود فرياد و هُرّایی؟

درون پُرسوز و سر شوريده جان رنجور و برمان ⁽³⁾ چشم

          مگر دوران هول ­انگيز، جاويدانه پايایی؟!

مده اميد خود از كف كه گفتا چابك ­انديشی

 به زودی بگــذرد افسردگی آيد شكوفایی.                                                                                                               

—————————————————————————————————————-

1) لس las :الف- شل، ول، نرم (در برابر سخت و سفت و محكم). ب- آهسته، كند، آرام (در برابر تند). در اينجا به معنی نخست به ­كار رفته است.

2) لير lî(i)r : آوای پلنگ، نعره ی پلنگ (در خاور گيلان).

3) برمان barmân : اين واژه در پهلوی به معنی گريان و گریه کنان است.در گيلكی : بورمان ، بُرمان bu(o)rmân [= بورمون bu(o)rmôn؛ از “بورمه، بُرمه bu(o)rmə: گريه. در تنكابن bə(o)rmə و در مازندران be(ə)rmə(e) به ­­همان معنی (گريه) است.

                  پرسه­ی گيج                                          

پيكر عمر نگر يكسر از آن خون ريزان

چه كند چشم ازين ديده نباشد بـَرمان؟ ⁽¹⁾

زندگی يكسره گمـبيشه­ ی حيرت­ افزاست

كه به جز نغمه­ ی خونين نشنيديم از آن …

بلبلان بيهده خواندند چه هنگام گل است؟

به زمستان شده پيوست دورويانه خزان!

بخت خوش همچو درخشی ­ست گريزنده كـه گـه

رخ نمايد، ز پسش تيرگی بی­ پايان

آن­ كه آماده­ ی كاری شد و پس کرد درنگ

چون درو كو به زمانش نشود كرد زيان

سوته ­ی ⁽²⁾ عمر فشاندم سرِ تومـجار⁽³⁾ بهار

تا بمانند ز چشم بد زيهَنگ ⁽⁴⁾ نهان

زايشی نيست كه بی ­درد بـُود باكی نيست

ترسم اين است وچه ⁽⁵⁾ كشته شود در زهدان!

شادنوشان كـه ندارند غم شرب يهود

كی توانند شدن راهبرِ خسته­ دلان؟

ناكسان را نـبُوَد دغدغه ­ای در هر روی

زندگی را گذرانند كسان آه­ كشان

راه خود گم مكن ای دوست مزن پرسه­ی گيج

یَتَرون ⁽⁶⁾ بود كه طرحی بفكند از مديان

دير بخشند خطا را همه بر راهبران

وين خطا نيست چه آن سر نزدی از همگان!

1)   برمان : گريان، نالان. درپهلوی barmân ، در گيلكی: بُرمان، بورمان …  bormân , burmân . 2) سوتهsûtə  : سوخته؛ به ويژه به خاكستر سبوس برنج (در گيلكی : فل fal  = خج xaj  )  می ­گويند. آن را بر روی خزانه ­ی شالی می ­پاشند تا سرما به بذرها آسيب نرساند. 3) تومجار tumjâr : تخمزار، خزانه­ی شالی. 4) زيهنگ zihang : سرمای پُرزنش بامداد و شامگاه زمستان. 5) وچهvačə  : بچه، فرزند. 6)  يترون Yatarun:  كاهن اعظم مديان و پدر زن موسی كه در قرآن شعيب خوانده شده است.

                                                                                  پيشكش شد به استاد فرزانه پرويز شهرياری

همهمه ­یِ پرده ­دران                                                

رنجی كه بريم از گــُذرِ عمر گران است

اين عمر چه گونه ­ست كه همواره خزان است؟

هر بار فكنديم پیِ بزم بهاری

گفتند كه خامُش خطـرِ بامگلان ⁽¹⁾ است!

جز رنج روانسوز چرا بهـره ­ی ما نيست

امروزه عجب “چرچرِ” ⁽²⁾ كوران ­و كران است!

ای ابر بهاری بفكن سايه بر اين خاك

باشنده­ ی آن بين كه چه خونابه­ فشان است

بی ­دغدغه يك شب ننهد سر به سرين كس

از فقر نگر توده چه افسرده­روان است

هر گام خلد تيغ به پا دشنـه بر اندام

از راه نگرديم رهِ عشق چنان است

بر گردن اسب خرد افسار شكـيب است

وين شعله­ ی بُرزی­ ست كه ­همواره به جـان است

هر گـام نشان ­دار ز زخمی و ز رنجی­ ست

هر گوشه­ ی ايـن بوم ز استاره نشان است

هرچند كه اندوهِ مرا نيست شمـاری

افزونتر ازآن دودِ دلِ آدميان است

در پرده­ یِ پرهيز چه بيداد فساد است

بشنو كه چه خوش همهمه­ یِ پرده ­دران است

هر پای زمان بيشتر از عمر من و تـوست

كس نيك نداند به دگر پا چه نهان است

تاريخ خدايش چه عجب شعبده ­باز است

مات از هنرش هم خردِ پُرخردان است

وز دست زمان شعبده­ ها رخ بنمايد

بخشنده­ ی پُرمكر خداوند زمان است

امروزه اگر كامْچَــرِ⁽³⁾ خيره ­سران است

آينده از آنِ همه­ یِ رنجكشان است

زرينه كليدِ درِ بختِ همگانی

پيداست كه همبودگیِ رنجبران است

دانم نرسم خود به سپيده­ یِ بهاران

“بهروز” ز سر نو بزيد باز هـمان است.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

1)      بامگلان– سنگی باشد مدور و طولانی تراشيده که فراز بامهای خانه غلطانند تا بام سخت و محکم شود. (برهان قاطع). در خاور گيلان “بوم گاردن bôm gárdən” می­گويند و كودكان را، با شنيدن آوایی از بام، از آن می­ترسانند، همچون يك سر دوگوش، سرسياه دندان سفيد؛ لولو. 2) چرچر  čərčər ,čarčar (گيلكی): چرای پیاپی، از آن كامرانی و كامروایی نیز اراده می­شود. 3) کامچر kâmčar : الف – چرای به کام، گذران به کام. ب – به کام گذراننده، کامران. این ترکیب در فارسی نیست و آن برگردانی است از کومچر kô(ó)m-čar = کومه چر kô(ó)mǝ-čar گیلکی ساخته ­ی خودم.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

نسخه­ای از این سروده در سال 88 حضوراً به استاد پرویز شهریاری پیشکش شد.

  

پيشكش به عموی بزرگوارم ابوالقاسم دهقانی

                                                              گـُذار     

در اين گذار،

گذارِ دردناكِ پُردرنگِ رابْ ­وار ^*

و در رهی كه پيچ و خم در آن پُر است و پرتگاهْ

              – ناديار ^*

به ناگزير

سوار گرده­ هایِ استرانِ باورانِ خود روانه ­ايم،

در اين زمين گشته شور­كات^* و خشكسار

بدونِ افتخار!

چه غمگـنانه سخت و جانگزاست

كه اسبِ تيزپایِ جانِ شورمند را

به دستِ خود زنی لگامِ انتظارِ رنجبار،

و يا لباشه­ یِ^* شكيبِ جانشكار!

————————————————————————-

• راب ­وارrâb-vâr : ليسك آسا، مانند حلزون (كند گذر، كندرو، سست­ رو، بطیء).
• ناديار nâ-diyâr : ناآشكار، ناپيدا، ناپديدار.
• شوركات در فارسی [اين واژه در لغتنامه­ ی دهخدا نيست ولی در “قاموس كتاب مقدس” ، یک بار، در رويه­ ی 536 زير واژه­ ی “شكيم” به­كار رفته است.] ناگزير با واژه­ی گيلكی ـ شوره­ کاتšu(û)rəkât  ـ يكی است كه به معنی زمین بی­ آب است، يا زمینی که نتوان آب را به آنجا برد، شوره ­زار، شورستان.
• لباشه labâše(a)  : لواشه، لبيشه، لباچه: “چيزی از ريسمان که چوبکی هم دارد و در هنگام نعل بستن اسب سرسخت را، لب بالا به آن ريسمان می­ بندند…” ( آنندراج ← لغتنامه).

 

 

غوغایِ بی گـُسست

هوایِ اندکِ بی­ رنگم

ولی کبودِ پرشکوهِ آسمان

از من است.

نغمه ­ای نیمرنگم

( از شعبه ­یِ اوج ِ پرده­ یِ عشّاق

 که در زردیِ آفتاب می ­نوازندم

 چه ناخرسند از نشستِ آنم.)

ولی همنوازیِ موسیقیِ هستی

بی من کامل نمی­ شود.

قطره ­ای بیرنگم

در موجِ عجولِ اقیانوس

ولیک از خم و شکنم

خروش و غرّشِ مهیبِ آن پدید می ­شود

   و از من است رنگِ آبی ­اش.

برگِ سبزِ تُرد و کوچکم

از بیشه ­یِ رازناكِ  هستی­

ولی خرّمی­ اش بی من به چشم نمی­ آید.

ذرّه ­یِ کربنِ ناپایدارم

ولی آتشفشانِ دهشت فزایِ ویرانگر

از سوزش من است.

پرتوِ گذرایِ گريزپایم

از خورشیدِ بی ­نشستِ تاریخ

و او

بی تجمّعِ من متجلـّی نمی ­شود.

پاره ابرِ چاک­چاكِ بادزده ­ام

ولی بی­ همبودگی ­ام

بارانِ زندگی ­بخش فرو نمی ­بارد.

اخگری خُرد و ناچيزم

ولی سوزان و رخشان،

جان افروز و گرماده

كه می ­توانم

جهان پستی ­ها را به آتش كشم.

ميرنده ­نايی اندك مايه­ ام

ولی

نيروی همبسته­ ام

جاويد و بی­ شكست و خداگونه ­ست….

غرّشِ تندرِ سهمناکِ تو ای زوال

  چه بهایی دارد؟

چه اندرونِ غوغایِ بی­گسستِ من

     فرو می­شکند!

         برای من همین بس است

مرگ

دستاوردِ حزن انگیزِ آدم

         از جاودانگیِ دل ­انگیز،

گذاری رازآلود به دیارِ سایه­ ها

                و سرزمینِ اشباح است؟

یا آغازِ روشی مرموز در آسمان ­ها؟

بخشی از دَوَرانِ نابریده ­یِ جاویدِ ذرّه ­هاست؟

یا گذری خرامان به سویِ بهشت؟

اخگرِ گریزانِ آتشی بی ­نشست است؟

یا دروازه ­یِ کوره راهِ بازگشت به خدایان؟

سکـّویِ پرتابی

به دنیایِ رؤیایی و ملکوتیِ بقاست؟

یا پرتگاهی ناگزیر

به دره­ یِ پرسکوتِ زوال…؟!



مرگ

هرچه که هست

بیمِ نابریده ­یِ مرموزش

چون مِهِ امبسته،

سایه ­ای مخوف

بر هستیِ آدمی افکنده

و آفتابِ طربِ آن را

       کمرنگ کرده است

چه آدمی

از آغازِ زایش به سویِ او روان است؛

و آوازِ مهیبِ او

     در درازایِ عمر

         زانوانِ آدمی را خم می ­کند.

کوتاهیِ زندگی

هراسی در دلِ آدمی پدید می ­آورد

که بارِ پیوسته ­اش

دلهره­ ای آزارنده ست…

آری

آدمی سپری است

و از آغازِ زایش

اگرچه می­ بالد

به سویِ مرگ می ­دود!



ته مینایِ ساغرِ شگرف و خوشگوارِ زندگی

زهرِ ناگوارِ مرگ است

و سرانجام

تندبادِ جنون آمیزِ مرگ

آشیانِ جانِ آدمی را می ­رباید

–         چنان­ که پاره کاهی ناچیز را –

 به دخمه ­یِ تاریک می ­کشاند

                     و می ­پوساند.

آری

آدمی میراست

اگرچه در آن سویِ مرگ

آرزومندِ هستیِ برتر است.

و مرگ زوالِ مطلق نیست

چه زایشِ نبیره­ یِ من

بی زوالِ من میسّر نیست.

از هم اکنون او را می ­بینم

که پای ­کوبان و شادی ­کنان

بر خاکِ دخمه ­یِ من،

–         در این گورخانه ­یِ کهن –

با پیراهنِ لیموییِ خالدار

–         و با گیس ­بندی از شکوفه­ هایِ نارنج

                     بر گیسوانِ بافته ­اش –

در حالی که غنچه­ یِ دربندِ خنده­ هایم

در او شکفته است،

با همالانش سرودی ناشناس می ­خواند

                            و بازی می­ کند.

لبانِ شنگرفی ­اش و گلِ گونه ­هایش

گلِ آتشی را

شرمنده کرده است

و این

چون “دستانِ پرتوِ فرخار”

مرا از شادی می ­آکند

و اندوهِ زوالِ مرا

    بی ­رنگ می ­کند؛

برایِ من همین بس است!

……………………………………………………………………………

• “دستان پرتو فرخار”  نام آهنگی شادی بخش است. فرخار از واژه­ی “پروخواثرَ” paru-x^vâөra (به معنی پِر از شادی) مشتق است.