صورت موروثی جهان

( درباره ی عباس بیضون شاعر لبنانی )

حمزه کوتی

از دوستم ، نجوان درویش شاعر فلسطینی خواندم که عباس بیضون شاعر لبنانی ، در حالیکه از خیابانی در منطقه ی الرینغ بیروت می گذشت ، دچار سانحه شد و در بیمارستان آمریکایی بیروت بستری شد .

عباس بیضون از نسل شاعران دهه ی هشتاد میلادی است . هر چند بر اساس سن و سال باید به دهه ی هفتاد تعلق بگیرد . ولی در تقسیم بندی ناقدان ، چون نخستین کارهایش را در اواسط دهه ی هشتاد ، حدود سال 1985 ، به چاپ رساند ؛ جزو شاعران دهه ی هشتاد به شمار می رود . این از یک طرف . از طرفی آنچه شاعران دهه ی هفتاد را از شاعران دهه ی هشتاد متمایز می کند ، روایت شکست است .

شاعران دهه ی هشتاد راویان شکست سیاسی و شاهدان افول بت ها بوده اند . بر خلاف دهه ی هفتاد که شعر بیشتر اجتماعی ، سیاسی و برون گرا بوده است و تازه داشت وارد مرحله ی تازه ای از زندگی و تجربه ی خود می شد ، که حمله ی اسرائیل به لبنان در آغاز دهه ی هشتاد همه ی قواعد را به ریخت .

شاید بشود گفت شعر معاصر عرب سه مرحله از زندگی اش را تاکنون دیده است که همگی مربوط می شوند به حضور اسرائیل در خاورمیانه :

1 : اشغال فلسطین 1948

2 : شکست اعراب 1967

3 : حمله ی اسرائیل به بیروت 1981

مرحله ی چهارم را شاعران دهه ی نود و دهه ی آغازین هزاره ی سوم تشکیل می دهند . که هر کدام سرگشتگی خود را دارد . که در حوصله ی تنگ این گفتار نمی گنجد .

منتقد برجسته ی معاصر عرب خانم خالده سعید در مقدمه ی مجموعه آثار عباس بیضون درباره ی او چنین می گوید : « شعر پرسشی برای سفر است . نه برای جواب . تصویرها ما را این گونه تاب می دهند . از آنها می پرسیم و به دنبال آنها چون رویاهایی گریزان می رویم (…) . شاعر می نویسد . نه برای اینکه جهان بی معنایی را طراحی کند . می نویسد تا از نامعنا پرده بردارد . در جهانی که سرشار است از تعالیمی که بر همه چیز چیرگی دارند . او می نویسد تا اثر معنای نهان را صید کند : می نشینم / محاط به همه ی کسانی که / ترکم گفتند .

شاعر نظام کهن و کلاسیک را بر هم می زند و اندرون معنا را منفجر می کند . نظام جمال شناسیک ، ترجمه ی صورت موروثی جهان است » 1.

از شعر عباس بیضون چنین در می یابیم که شاعر بر اشیاء و حوادث نگاهی فراتر از شعر دارد . یعنی تنها نگاهی می تواند شاعرانه باشد که بیرون از شعر قرار گیرد . آنجاست که شاعر به معنای هستی و حوادث می رسد .

بیشتر کارهای عباس بیضون شعر به نثر است . یعنی قصیده ی نثر ( برابر با شعر سپید ) نیست . در ایران کمتر به شعر نثر توجه شده . مگر کارهای احمد رضا احمدی خصوصا در مجموعه ی « نثرهای یومیه » . که باز التفات چندانی بدان نشده است . شعر نثر در ایران به قطعه ی ادبی معروف است و اهل اصطلاح آن را نثر شاعرانه می نامند . ولی هرگز تجربه ی موفقی در این زمینه ارائه نشده است تا به حال . یعنی همین قطعه ی ادبی را نویسنده اش اگر جدی بگیرد و کار کند می تواند به شعر بدل شود . خصوصا بر ریتم و آهنگ آن . در شعر برخی از شاعران گاهگاهی چنین تجربه هایی می بینیم . شعرهای ” میلاد ” و ” انگیزه های خاموشی ” در مجموعه ی لحظه ها وهمیشه از احمد شاملو مثلا .

تفاوت شعر نثر با شعر سپید در روایت گری است . یعنی شاعر در شعر نثر مجالی بیش از شعر سپید دارد . این البته جای تامل دارد . شعر به نثر یا روایت شعر گونه در آثار کلاسیک هم وجود داشته است . شاهنامه ی فردوسی ، منطق الطیر عطار ، مثنوی مولانا، خسرو و شیرین نظامی … سرشار از روایت است .

کارهای بیشتر شاعران از جمله احمد شاملو  ، که رهبر این تفکر ادبی است ؛ قصیده نثر است .

عباس بیضون در سال 1945 در روستای شحور ، از توابع صور ، در جنوب لبنان متولد شد . پدرش محمد زکی بیضون معلم روستا بود و بر دست او تلمذ کرد . سیزده ساله بود که به فعالیت های سیاسی پرداخت . حکومت لبنانی در سال 1968 به مدت یک سال او را زندانی کرد . اسرائیلی ها نیز در دهه ی هشتاد او را بازداشت کردند و بعد از آزاد شدن ، روایت زندانی شدنش را به شعر نوشت.

صور ، مدفن های شیشه ای ، دیدارکنندگان اولین زمستان ، صید مثل ها ، تن بی معلم .. عنوان چند مجموعه شعر عباس بیضون است .

در پایان برای مثال به یکی از شعرهای نثر او به نام “پاره ابر ” اشاره می کنیم :

ای پاره ابر ! از کی تا حالا دیگر شبیه شعر نیستی . از چه وقت تو را در کبریت ، میان ِ چوب های فرومرده می بینیم .

چیزی هست که ما نمی توانیم از خانه خارج کنیم . چیزی هست که نمی توانیم از بین چشم ها بر کَنیم 2.

ــــ

1 : الأعمال الشعریة ، عباس بیضون ، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر ، الطبعة الأولی 2007

2 : پیشتر ، گزیده شعرهایی از عباس بیضون با ترجمه ی نگارنده در بخش ادبیات عرب سایت ماه مگ در دو جزء منتشر شده است .