کو آن زبان ‘فاخر’ Afghanestan

سعيدی

زبانی که نه فارسی است و نه دری
“تيم فوتبال ستريت افغانستان عازم آلمان شد” اين عنوان يک خبر به نقل از خبرگزاری رسمی افغانستان است.

اگر با خواندن اين عنوان، می انديشيد که “ستريت” بايد نام ولايت يا منطقه ای از افغانستان باشد و يا نام يک باشگاه فوتبال که رهسپار آلمان شده است، شما هم مانند من در اشتباهيد.

نويسنده خبر – شايد هم به نقل از مقامات ورزشی کشور – عبارت انگليسی Street football (فوتبال خيابانی) را پيش روی خود گذاشته و بدون اينکه احتمال دهد که خوانندگان کم سوادی مانند من، شايد معنی ستريت (تلفظ ناقص Street) را ندانند، نوشته است “ستريت فوتبال”.

همين چند ماه پيش که در کابل بودم، پرده نوشته ای با اين عبارت به چشمم خورد که باعث شد برای دقايقی مات و مبهوت اين همه ابتکار و نوآوری زبانی و فرهنگی شوم: “انگلش لنگويج انستيتوت اند کمپيوتر ساينس – منتقل از پشاور”.

‘چيکن کارَن سوپ’

اين جمله و ادبيات به کار رفته در آن، هنوز شايد بر زبان مردم کوچه و بازار کابل تاثير نگذاشته باشد، اما کمی دورتر از پلی تکنيک، در منطقه پررفت و آمد شهر، غذاخوری (رستوران) مدرنی است که مشتريان زيادی دارد. شمار زيادی از مشتريان اين غذاخوری، خوراکی به نام “چيکن کارَن سوپ” سفارش می دهند که بر حسب اتفاق، آن هم منتقل از پيشاور پاکستان است.

در زبان اردوی پاکستان، واژه های انگليسی را به خط اردو می نويسند و کسی زحمت ترجمه آن را به خود نمی دهد. اين روش، چند سالی است که در افغانستان، به ويژه کابل و شهرهای هم مرز پاکستان هم گسترش يافته است.

“چيکن کارن سوپ” همان Chicken Corn Soup (نوعی آش يا سوپ مرغ) است و از آنجايی که در لهجه انگليسی پاکستان، حرف “O” را، عموما “آ” تلفظ می کنند، کـُرن، کارن نوشته شده است و رهگذران هم آن را کارَن خوانده اند.

از آنجايی که فرهنگ در افغانستان جنگزده، شفاهی بوده است و کمتر مرجعی نحوه درست گفتار و نوشتار را به مردم يادآوری کرده است، چنين اشتباههايی ريشه چند ده ساله دارد و واژه های دگرگون شده انگليسی، جزيی از فرهنگ “دری” و “پشتو”ی مردم شده است.

از آن جمله اند: سـِلو (Slow) به جای آهسته يا کـُند، سـِپورت (Sport) به جای ورزش، سـِليپر (Slipper) که به نوعی پاپوش يا کفش گفته می شود، و از همه جالب تر، آرَن است که در افغانستان به بوق گفته می شود.

از Horn تا آرنگ

سرنوشت يا بهتر است بگويم سير تکامل اين واژه شنيدنی است: بوق در انگليسی، Horn گفته و در لهجه شبه قاره (هند و پاکستان) هارن نوشته می شود.

در افغانستان اين واژه وارداتی را هارَن خوانده اند و از آنجايی که در لهجه برخی مناطق اين کشور از جمله کابل، حرف هـ و ح، مثل الف تلفظ می شود (مانند اَشت به جای هشت)، هارَن هم با گذشت زمان آرَن و در بعضی مناطق آرنگ شده است.

بسيارند واژه هايی که به همين گونه وارد زبان مردم افغانستان شده و حتی با تغيير شکل، به واژه های جديدی تبديل شده اند.

واژه های ‘مفشن’

به طور مثال، بسياری از مردم و رسانه های همگانی در افغانستان به کارگاه می گويند وَرَکشاپ که تلفظ به شدت دگرگون شده همان Workshop انگليسی است.

“در بازارهای افغانستان موتر (خودرو)های مفشن و پیشرفته به قیمت ده هزار دالر عرضه می شود”. در اين جمله دری، واژه “مفشن” که به معنای تجملی به کار رفته، يک واژه انگيسی دگرگون شده به روش عربی است.

يعنی واژه انگليسی Fashion که در افغانستان فيشـَن خوانده شده، در وزن مفعّــل عربی قرار گرفته و تبديل به مفشن شده است.

به نظر می رسد مرجع رسيدگی کننده به مسايل زبانی در افغانستان، بايد وزارت اطلاعات و فرهنگ باشد، اما در نزديک به پنج سالی که از عمر دولت جديد می گذرد، حتی يک فرهنگ واژگان دری در افغانستان گردآوری نشده است.

سال گذشته، وزارت اطلاعات، فرهنگ و توريزم افغانستان اعلام کرد که با فروشگاهها و مغازه هايی که از واژگان غير دری و غيرپشتو در تابلوهای خود استفاده کرده باشند، برخورد خواهد کرد.

يک نشريه محلی در کابل، با استقبال از اين طرح، نوشت که اين وزارت، بهتر است در ابتدا، فکری برای واژه بيگانه “توريزم” بکند که در کنار نام اين وزارت خودنمايی می کند.

کو آن زبان ‘فاخر’

بی توجهی گذشتگان به ورود و گسترش واژه های بيگانه باعث شده است که زبان “دری” مردم افغانستان، امروز از داشتن يک فرهنگ مدون محروم باشد.

يک دوست ايرانی من که دستی در کار ترجمه دارد، می گويد زمانی به او پيشنهاد شد که اثری از شکسپير نمايشنامه نويس نامدار انگليسی را به فارسی برگرداند و همچون متن انگليسی آن، از “زبان فاخر” استفاده کند.

اين دوست می گويد که او برای برگردان فاخر اثر شکسپير، از بسياری واژگان دری استفاده کرده است که منظور همان فارسی سره است.

پژوهشگران ايرانی، زبان فاخر و اصيل فارسی را که حتی واژگان عربی کمتر در آن به کار رفته باشد، زبان دری می نامند و بسياری از واژه های “دری افغانی”، توسط فرهنگستان زبان در ايران، به زبان فارسی بازگردانده شده است.

بازگشت به صفحه افغانستان

برگرفته از بی بی سی فارسی