موریس شلیک
ترجمه ی یدالله موقن

آیا تفسیر انتقادی از فیزیک مدرن درست است یا تفسیر تجربه¬گرا؟
نکاتی درباره ی کتاب نظریه ی نسبیت اینشتاین نوشته ی ارنست کاسیرر(1921)
موریتس شلیک(Moritz Schlick:1936-1882( در وهله ی نخست به عنوان رهبر حلقه ی وین یا پوزیتیویست های منطقی که دراوایل دهه ی 1930درخشید شناخته می شود. دیگر اعضای حلقه ی وین عبارت بودند از : رودلف کارناپ ، هانس رایشنباخ ، کورت گودل ، اوتو نویریت ، فیلیپ فرانک و چند تنی دیگر. شلیک پس از اتمام تحصیلات دبیرستانی وارد دانشگاه برلین شد و به تحصیل در رشته ی فیزیک پرداخت. او زیر نظر ماکس پلانک، فیزیکدان مشهور آلمانی دوره ی دکتری خود را گذارند و در سال 1904 دکتری خود را دریافت کرد. پس از یک سال کار آزمایشگاهی در دانشگاه گوتینگن سرانجام به دانشگاه زوریخ رفت تا به تحصیل فلسفه بپردازد. درسال1910دردانشگاه روستوک(Rostock) تدریس کرد و سرانجام در سال 1922 کرسی استادیِ پرآوازه ی فلسفه ی طبیعی(Naturphilosophie) رادردانشگاه وین به دست آورد. شلیک ،در حقیقت ، فیلسوفِ فیزیکدان بود. باید گفت که همه ی فلسفه ها لاطائلات¬ نیستند. فیلسوفانی هم بوده و هستند که در رشته¬های علمی تحصیلات و پژوهش¬های سطح بالایی دارند. اما متأسفانه در کشور ما فلسفه مترداف شده است با ضدیت با علم و خرد و مدرنیته و روشنگری. شلیک عمر نسبتاً کوتاهی داشت. او در سن پنجاه و پنج سالگی توسط یک دانشجوی سابق فلسفه با شلیک چهار گلوله که به پا و شکمش اصابت کرد درگذشت. مقاله ی1 زیر نقدی است بر کتاب ارنست کاسیرر، نظریه ی نسبیت اینشتاین: یک بررسی شناخت¬شناسانه. به رغم اینکه برخی از پژوهشگران برداشت شلیک از کتاب کاسیرر را نادرست می¬دانند، با این وصف این نقد سرآغازی برای تأسیس مکتب پوزیتیویسم منطقی شد. نگارنده کتاب ارنست کاسیرر: نظریه ی نسبیت اینشتاین: بحثی شناخت¬شناسانه را ترجمه کرده است که به زودی از سوی انتشارات هرمس منتشر خواهد شد و مقاله ی شلیک افزوده ¬ای بر آن کتاب خواهد بود. شماره ی صفحات داخل پرانتز ها شماره ی صفحات ترجمه ی فارسی کتاب کاسیرر هستند. مترجم.

» ادامه مطلب

امانوئل لویناس ( Emmanuel Levinas )(1999-1906) درخانوده ای یهودی واز طبقۀ متوسط در کوناس ( Kaunas) که جزو امپراتوری روسیه بود چشم به جهان گشود.خانواده اش به خاطر شروع جنگ جهانی اول به چارکو( Charkow) منطقه ای در اوکراین رفتند ؛ اما در سال 1920 به جمهوری لیتوانی بازگشتند. آموزش اولیه لویناس در مدارس غیر دینی روسی زبان بود. لویناس در لیتوانی در مدرسه یهودیان تحصیل می کرد. سپس به فرانسه مهاجرت کرد و درآنجا تحصیلات دانشگاهی خود را آغاز نمود.در سال 1928 به دانشگاه فرایبورگ آلمان رفت و دو ترم زیر نظر ادموند هوسرل فلسفۀ پدیدار شناسی خواند و در آنجا با مارتین هایدگر آشنا شد و تحت تاثیر او قرار گرفت. او در سال 1931 کتاب " تاملات دکارتی" نوشتۀ هوسرل را از آلمانی به فرانسه ترجمه کرد و در سال 1939 تبعۀ فرانسه شد و هنگامی که فرانسه در جنگ جهانی دوم به آلمان اعلان جنگ داد در مقام مترجم زبان های روسی و آلمانی به ارتش فرانسه پیوست؛ اما آن واحد نظامی که او در آن خدمت می کرد به اسارت آلمانی ها در آمد و او تا پایان جنگ جهانی دوم در هانوور آلمان زندانی بود. به همین سبب آلمانی ها او را ، چون یک اسیر جنگی بود به اردو گاه های مرگ نفرستادند. در فرانسه همسر و دخترش را فیلسوف فرانسوی موریس بلانشو (Maurice Blanchot ) که دوست لویناس بود در صومعه ای پنهان کرده بود تا به چنگ نازی ها نیفتند. اما مادر زنش را نازی ها گرفتند و به اردوگاه های مرگ فرستادند و دیگر از او خبری به دست نیامد. پدر و برادرانش نیزدر لیتوانی به دست اس. اس. به قتل رسیدند. پسر لویناس میکائیل لویناس آهنگسازشد. لویناس پس از آزاد شدن از زندان نازیها به فرانسه بازگشت و در مدرسۀ یهودیان به تحصیل تلمود پرداخت. او در مدارس خصوصی یهودیان فرانسه تدریس می کرد ؛ اما از سال 1961 در دانشگاه های فرانسه آغاز به تدریس کرد تا این که سرانجام در سال 1973 دعوت شد تا در سوربن تدریس کند و در سال 1979 نیز باز نشسته شد.
لویناس تحت تاثیر ادموند هوسرل و هایدگر و نیچه بود و خودش بر دریدا ، پل ریکور و ژان پل سارتر و ... تاثیر گذاشت . او شیفتۀ پدیدار شناسی هوسرل و هستی شناسی هایدگرشد. اما وقتی پی برد که هایدگر نازی بوده است از شیفتگی خود به هایدگر اظهار پشیمانی کرد.

» ادامه مطلب

مقاله زیر در ماهنامه قلمیاران شماره 14 به تاریخ آذر ماه 1397 صفحات:
78-69 به چاپ رسیده است.
برای دریافت فایل پی.دی.اف. رجوع کنید به کانال تلگرامم به آدرس : https://t.me/moughen

» ادامه مطلب

این مصاحبه در روزنامه اعتماد (صفحه 14 ) به تاریخ 17 شهریور ماه 1397 به چاپ رسیده است.

» ادامه مطلب

یدالله موقن چاپ شده در روزنامه ایران
به تاریخ 29خرداد 97 صفحه 13

» ادامه مطلب

این مقاله در شمارۀ 10 مجلۀ قلمیاران ( تهران ، اردیبهشت ماه 1397) صفحات 34-24 به چاپ رسیده است.
این مقاله به صورت پی.دی. اف. در کانال تلگرامم به آدرس : https://t.me/moughen نیز هست.

» ادامه مطلب

این مقاله در مجله قلمیاران (تهران ، شماره 8 ، بهمن 1396 ) صفحات 32-22 به چاپ رسیده است.
برای فایل پی.دی.اف. این مقاله و دیگر مقالات این سایت به کانال تلگرامم به این آدرس رجوع فرمایید:
https://t.me/moughen

» ادامه مطلب

این نقد در مجله ی قلمیاران (شماره ی 4 مرداد ماه 1396) صفحات 34- 27 به چاپ رسیده است.


نسخه پی.دی.اف. این مقاله را در کانل تلگرامم بیابید :https://t.me/moughen

» ادامه مطلب

این مقاله در مجلۀ قلمیاران( سال اول ، شماره 3 ، صفحات 7-10) به چاپ رسیده است.
نسخه پی.دی.اف. این مقاله را در کانل تلگرامم بیابید :https://t.me/moughen

مقدمه

خرداد امسال چهلمین سالگرد درگذشت مرحوم علی شریعتی (تولد1312- وفات 1356) بود. به همین مناسبت می خواستم مقاله ای درباره ی اندیشه ی شریعتی بنویسم، ولی وقت تنگ بود. از این رو تصمیم گرفتم چند صفحه ای از کتاب لورنت موراویک: «ذهنیت مجاهد» را ترجمه کنم. البته موراویک یک نومحافظه - کار است و دیدگاه نومحافظه - کاران مشخص است که چیست. موراویک منتقد سرسخت سیاست امریکا نسبت به عربستان سعودی بود. او کتابی نوشت با عنوان «شاهزادگان تاریکی: حمله ی عربستان سعودی به غرب». او شاهزادگان سعودی را حامیان تروریسم می دانست. او به خاطر موضع گیری های شدیداً ضد سعودی اش از کار برکنار شد. موراویک چند ماه پس از انتشار کتاب «ذهنیت مجاهد» (چاپ دانشگاه کمبریج ، 2008) به علت ابتلا به سرطان استخوان در واشنگتن در گذشت. مولف می خواهد نشان دهد که چگونه مرحوم علی شریعتی «تفسیر گنوسی خود از تشیع را با ایدئولوژی های توتالیتاریستی قرن بیستم در هم آمیخت .» مسلماً نظر مؤلف نظر مترجم نیست.

» ادامه مطلب

پاسخ های یدالله موقن به پرسش های فرهیختگان
ایده آل‌های روشنگری فرازمانی و فرامکانی هستند
زهرا سلیمانی اقدم

» ادامه مطلب

سخن مترجم
گرچه همه جاسخن از حقوق بشر است اما درکمتر جایی یا شاید اصلا هیچ جا در بارۀ مبانی فلسفی حقوق بشر سخن گفته نمی شود. در مقاله زیر کاسیرر این مبانی فلسفی را شرح می دهد.
در سالهای اخیر گرچه عده ای در کشورمان به " نو اندیشان دینی " متصف شده اند و هواداران و منتقدان سرسختی هم دارند؛ اما درحقیقت این نخبگان " نواندیش دینی " نیستند. گریز به عرفان و مولانا " نواندیشی دینی " نیست بلکه ماندن در قرون وسطی و گریززدن به قلمرو تاریک عرفان است نه گام نهادن به قلمرو نور و روشنایی. مطلب زیر نشان می دهد که "نواندیشان دینی "اروپایی در قرن های هفدهم و هجدهم چه می گفتند . اگر آنان " نواندیش دینی " بوده اند " نواندیشان دینی " ما چیستند؟!
آیا زمانی خواهد آمد که ذهنیت نخبگان و استادان دانشگاه ها و دانشجویان ما مانند ذهنیت متفکران عصرروشنگری بشود ؟

این مقاله ضمیمه چاپ چهارم ترجمۀ فارسی کتاب فلسفه روشنگری (تهران ، انتشارات نیلوفر ، 1395 )است. همچنین این مقاله در مجله " سیاستنامه " ( تهران ، شماره 6 ، دی1395 ، صفحات 144-133) به چاپ رسیده است.

» ادامه مطلب

ترجمه فارسی کتاب فلسفه روشنگری هنگامی منتشر شد (1376) که ارنست کاسیرر فیلسوفی فراموش شده بود و پرداختن به دوره روشنگری نیز چندان طرفداری نداشت. اما اکنون وضع به کلی دگرگون شده است. هم ارنست کاسیرر دو باره فیلسوف و مورخ مطرحی شده است و هم روشنگری موضوع جذابی.
https://telegram.me/moughen

» ادامه مطلب

نگارنده در مقدمه خود بر ترجمه اش از کتاب اسطوره دولت کاسیرر در سال 1377 نوشت :
"کتاب اسطوره ي دولت از لحاظي ادامه ي کتاب فلسفه ي روشنگري و از لحاظي دنباله ي جلد دوم فلسفه ي فرم هاي سبمليک : انديشه ي اسطوره اي است. موضوع کتاب فلسفه ي روشنگري تولد سوژه يا فرديت انساني است که زنجير خرافات و اعتقادات تعبدي را پاره کرده و خرد خود را که محبوس پيشداوري ها بود آزاد ساخته است. فلسفه ي روشنگري استقلال فرد و حقوق سلب ناشدني و تفويض ناپذير او را اعلام مي کند و استقلال خرد و علم را در همه ي حوزه ها تأمين و تضمين مي نمايد. اما ، گويي، اين روند رهايي بخش فرد از زنجير سنت ها و پيشداوري ها هنوز به کمال نرسيده بود که سير معکوس در پيش گرفت و انساني که تازه از سيطره ي اسطوره هاي کهن رهايي يافته بود در چنگال اسطوره هاي سياسي افتاد و مجدداً به بند کشيده شد. موضوع کتاب اسطوره ي دولت نيز مانند کتاب فلسفه ي روشنگري نبرد با اسطوره است. ولي در اين جا ميدان رزم، قلمرو سياست است . پس از اين لحاظ کتاب اسطوره ي دولت مکمل کتاب فلسفه ي روشنگري است. در جلد دوم کتاب فلسفة فرمهاي سمبليک: انديشه ي اسطوره اي ، کاسيرر فقط به بررسي و تحليل مقولات انديشه ي اسطوره اي پرداخته و آنها را با مقولات نظيرش در قلمرو علم مقابله و مقايسه کرده بود ولي به نقش اجتماعي اسطوره در زندگي فردي و اجتماعي بشر و به ويژه در قلمرو انديشه ي سياسي کاري نداشته بود. ولي درکتاب اسطوره ي دولت به مسئله ي نقش اجتماعي اسطوره توجه بيشتري کرده است .در کتاب انديشه ي اسطوره ا ي ، سوژه ، فرد پرسشگر و جستجوکننده غايب است ، زيرا ذهنيتي از آن خود و مستقل از قوم و قبيله خويش ندارد و وجود او مستحيل در قوم است. در کتاب اسطوره ي دولت نيز مجدداً شاهد محو شدن سوژه يا شخص پرسشگر و جستجوگر هستيم.
جامعه ي زير سلطه ي اسطوره ، جامعه اي بسته است و بر جامعه ي بسته يا سنتي تفکر اسطوره اي يا ذهنيت پيش- منطقي حاکم است. و اين موضوعي است که روان شناس برجسته ژان پياژه نيز تصديق کرده و در دفاع از نظريات لوي - برول اظهار داشته است وي مي گويد:
"نظريه ي لوي - برول در مورد جوامع بسته و تئوکراتيک نيز کاملاً درست است ." زيرا به نظر ژان پياژه در اين جوامع نيز در قلمرو علم و فلسفه ، و به طور کلي تفکر ، از خلاقيت هاي فردي اثري مشهود نيست." "
جان مایکل کرویز در مقاله زیر " باز نگری کاسیرر در برنامه روشنگری " که در سال 1977 میلادی (تقریبا همزمان با نگارش مقدمه من ) نوشته است می گوید:
برای فهم تاکید کاسیرر بر زیبایی شناسی و هنر در کتاب فلسفه روشنگری باید کتاب اسطورۀ دولت او را نیز به دقت خواند. کاسیرر در کتاب اسطورۀ دولت می گوید که اندیشۀ اسطوره ای را فقط تا وقتی می توان مهار کرد که نیروهای برتر آن را منقاد کرده باشند؛ و این نیروها، نیروهای تخیل و هنر و نیروهای عقلانی و اخلاقی هستند. («نیروهای برتر جلو قدرت های اسطوره ای را گرفته اند و آن ها رام و مطیع ساخته اند. تا وقتی که این نیروهای برتر یعنی نیروهای عقلانی، اخلاقی و هنری با همه توان خود وجود دارند اسطوره رام و مطیع است. اما همین که این نیروهای برتر سستی گیرند آشفتگی و آشوب دوباره بر می گردد و اندیشۀ اسطوره ای خیزش می کند و بر همه شکل های حیات فرهنگی و اجتماعی بشر چیره می شود.») (ترجمه فارسی اسطورۀ دولت صفحه 424)
روشنگری تاریخی نخستین دوره ای در فلسفه بود که بر استقلال قلمرو زیبایی شناسی و هنرتاکید ورزید؛ اما پیش- فرض های عقلانی آن اجازه ندادند که دامنۀ تاثیر تخیل و عاطفه را بر چگونگی کارهای ذهن بشناسد، تا چه رسد به این که نیاز به فهم اندیشۀ اسطوره ای را دریابد. تکنولوژی های فرهنگی از سده هجدهم ،بدین سو، به طوررادیکال تغییر کرده اند، اما انسان ها تغییر نکرده اند. کاسیرر پی برد که تکنولوژی مدرن را می شود برای ساختن اندیشۀ اسطوره ای به کار برد و او دشواری هایی را دید که خردگرایی تنگ نظرانه در راه رویایی با مخالفی که استدلال های عقلی بر آن بی اثرند، ایجاد کرده است. فهمِ سرشتِ اندیشۀ اسطوره ای مستلزم بررسی دقیق تر تخیل و عاطفه است؛ اما خیلی بیشتر از آنچه فیلسوفان قرن هجدهم قادر به درکشان بودند. در (جلد دوم) فلسفه صورتهای سمبلیک (:اندیشه اسطوره ای) کاسیر نشان می دهد که تخیل و عاطفه کارکردهای شناختی خاص خود را دارند و به سادگی غیرعقلانی نیستند. کاسیرر در کتاب اسطورۀ دولت نیاز به تفکر مجدد در این باره را دریافت که چگونه قلمروهای زیبایی شناسی و هنر به روشنگری یاری می رسانند.37 شناخت این نیاز یکی از وظایف ناتمام در فلسفۀکاسیرر بود و مهمترین وظیفۀ ناتمامِ برنامۀ روشنگری باقی می ماند."
او هم در سراسر مقاله اش سه کتاب کاسیرر ا- فلسفۀ روشنگری 2- فلسفۀ صورت های سمبلیک : اندیشۀ اسطوره و 3- اسطورۀ دولت را وابستۀ به هم و مکمل یکدیگر می داند.

» ادامه مطلب

خصوصیاتی که پیتر گی برای رژیم نازی برشمرده است : « رژیم نازی با تحقیرخرد،شکوهمندکردن پیشداوری وپرورش قهرمان پرستی، چیزی کمترازپیروزی نیروهای خرافه پرست،متعصب وطالب خشونت بیرحمانه نبود.» خصوصیات همه رژیم های فاشیستی همین اند ؛ فرق نمی کند که در چه کشوری و چه زمانی روی کار آمده باشند. مترجم.


https://telegram.me/moughen

» ادامه مطلب

مشکل آقای گنجی و گنجی ها این است که تصور می کنند با اندک دانشی که در ایران کسب کرده اند می توانند وارد بحث های بسیار پیچیده دین شناسی و اسلام شناسی شوند.

» ادامه مطلب